Cehaletin Katmerlisi Tabiatperestlik

Arkadaş! Tabiat ve "esbab(nedenler, araçlar, vasıtalar)", bazı insanlara şükür kapısını kapatıp "şirk(Allah'a saygısızlık yapmak)" ve küfür kapısını açmıştır. Halbuki şirkin temeli sayısız "muhalâttan(imkânsız, akla uzak olan şeyler)" kurulmuş olduğundan haberleri yok. O "muhalâttan(imkânsız, akla uzak olan şeyler)" bir taneyi beyan edeyim ki, şirkin ne kadar fena bulunduğunu kör gözleriyle görsünler. Şöyle ki:

Şirk sahibi, cehalet sarhoşluğunu terk ve ilim gözüyle küfrü iman ve "iz'an(boyun eğmek, itaat etmek)" edebilmek için, bir "zerre-i vahideye(tek bir zerre)" bir ton ağırlığında bir yük yükletmeye ve her zerrede sayısız matbaaları icat edip tabiat ve esbabın eline vermeye ve bütün "masnuatta(sanatla yapılmış şeyler)" bütün san'at inceliklerini tabiata ders vermeye "muztar(mecbur, çaresiz)" ve mecbur olur.
Zira, hava unsurundan, meselâ, her bir zerre, bütün nebatlar, çiçekler, semereler üstünde konup bünyelerinde vazifesini yapmak "salâhiyetindedir(hakkındadır)".

Eğer bu zerreler, yaptıkları vazifelerde memurlar olup Cenâb-ı Hakk'ın  emir ve iradesine tâbi oldukları kâfirâne inkâr edilirse, o zerre herhangi bir bünyeye girse, o bünyenin bütün cihazatını, keyfiyetiyle teşekkülünü bilmesi lâzımdır. Bu bilginin o zerrede bulunmasını ancak o kâfir itikad edebilir(Mesnevî-i Nuriye)